Harmantepe Şehitliği
08.05.2019
HARMANTEPE ŞEHİTLİĞİ
Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon’un düşmesinden sonra sahil bölgesinde durum gereği Sahil (Lazistan) Cephesi yerine Sahil,Trabzon (Lazistan) ve Hart Cepheleri kuruldu.
Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon’un düşmesinden sonra sahil bölgesinde durum gereği Sahil (Lazistan) Cephesi yerine Sahil,Trabzon (Lazistan) ve Hart Cepheleri kuruldu.
HART CEPHESİ:
Sahilden Araklı,Sürmene ve Of İlçelerinden gelen tarihi kervan yollarının kavşak noktası olan Aydıntepe (Hart) bu özelliğinden dolayı 3.Ordu’nun Haziran ayında Trabzon üzerine yapacağı taarruz için birliklerin toplanma ve hareket merkezi olmuş ve bölgede oluşturulan yeni cepheye Hart Cephesi ismi verilmiştir.
Trabzon (Lazistan) Cephesi’nden sonra kurulan Hart Cephesi 33. Tümen komutasında kurulmuş olup Trabzon (Lazistan) Cephesi’nin doğusunda kalan Kemer,Soğanlı ve Haldizen dağları ile silsilenin kuzeyinde bulunan sahayı kapsamaktadır.
1916 Nisan’ından itibaren oluşmağa başlayan Hart Cephesi sahilde Trabzon’a bağlı Araklı,Sürmene ve Of İlçeleri ile iç kesimlerde Dernek,Çaykara ve Köprübaşı İlçeleri ile Bayburt iline bağlı Aytıntepe ve Gümüşhane İline bağlı Yağmurdere bölgelerini kapsamaktadır.
Hart Ovasından gelen tarihi yol Karasu Mevkii’nde Kemer Dağı’nı aşar ve kuzeye doğru ilerlerken Bandige Hanları Mevkii’nde ikiye ayrılır.Batıya ayrılan kol Karadere Vadisi’ne inerken,kuzeye devam eden yol Yediçukurlar Mevkii’nden geçerek Limonsuyu Hanları’na ulaşır.Limonsuyu Hanları,Sultanmurat Hanları ve Madurdağı istikametinden gelen iki yolun kavşak noktası olarak ayrı bir öneme sahiptir.Bu bölgede 2856 rakımlı Polut Dağı ve hemen doğusundaki 2742 rakımlı Madurdağı bölgeye hakim iki önemli zirvedir.
MADURDAĞI SAVAŞI
HART CEPHESİ’NİN OLUŞMASI:
Rus Kuvvetleri Of’un doğusunda Baltacı Deresi önlerine vardığı zaman güney kanadının Bayburt’ta bulunan Türk kuvvetlerine karşı açılmaya başladığını görmüş.Çoruh Vadisi’nden İspir’in batısına kadar ilerlemiş olan diğer Rus kuvvetleri ile irtibat sağlamak ve güney kanattan muhtemel bir Türk baskınına karşı tertibat almak amacıyla bazı birliklerini İyidere Vadisi’nden güneye doğru sevketmişti.
İkizdere Vdisi’nden güneye çıkan Rus birlikleri 3.Koban PLaston Tugayı ile irtibat etmişti.Baltacı Deresi’ni geçip Sürmene’ye ilerleyen Ruslar,Çaykara’yı (Kadahor) işgal etmiş ve Ataköy’e (Şinek) çıkmıştı.
Demirkapı’ya (Haldizen) ulaşıp buradan Ballıköy’deki (Anzer) kuvvetleri ile irtibat temin etmeyi amaçlayan Ruslar,Soğanlı Geçiti’ne doğu yanından ulaşmaya çalışıyorlardı.
Sahilden Araklı,Sürmene ve Of İlçelerinden gelen tarihi kervan yollarının kavşak noktası olan Aydıntepe (Hart) bu özelliğinden dolayı 3.Ordu’nun Haziran ayında Trabzon üzerine yapacağı taarruz için birliklerin toplanma ve hareket merkezi olmuş ve bölgede oluşturulan yeni cepheye Hart Cephesi ismi verilmiştir.
Trabzon (Lazistan) Cephesi’nden sonra kurulan Hart Cephesi 33. Tümen komutasında kurulmuş olup Trabzon (Lazistan) Cephesi’nin doğusunda kalan Kemer,Soğanlı ve Haldizen dağları ile silsilenin kuzeyinde bulunan sahayı kapsamaktadır.
1916 Nisan’ından itibaren oluşmağa başlayan Hart Cephesi sahilde Trabzon’a bağlı Araklı,Sürmene ve Of İlçeleri ile iç kesimlerde Dernek,Çaykara ve Köprübaşı İlçeleri ile Bayburt iline bağlı Aytıntepe ve Gümüşhane İline bağlı Yağmurdere bölgelerini kapsamaktadır.
Hart Ovasından gelen tarihi yol Karasu Mevkii’nde Kemer Dağı’nı aşar ve kuzeye doğru ilerlerken Bandige Hanları Mevkii’nde ikiye ayrılır.Batıya ayrılan kol Karadere Vadisi’ne inerken,kuzeye devam eden yol Yediçukurlar Mevkii’nden geçerek Limonsuyu Hanları’na ulaşır.Limonsuyu Hanları,Sultanmurat Hanları ve Madurdağı istikametinden gelen iki yolun kavşak noktası olarak ayrı bir öneme sahiptir.Bu bölgede 2856 rakımlı Polut Dağı ve hemen doğusundaki 2742 rakımlı Madurdağı bölgeye hakim iki önemli zirvedir.
MADURDAĞI SAVAŞI
HART CEPHESİ’NİN OLUŞMASI:
Rus Kuvvetleri Of’un doğusunda Baltacı Deresi önlerine vardığı zaman güney kanadının Bayburt’ta bulunan Türk kuvvetlerine karşı açılmaya başladığını görmüş.Çoruh Vadisi’nden İspir’in batısına kadar ilerlemiş olan diğer Rus kuvvetleri ile irtibat sağlamak ve güney kanattan muhtemel bir Türk baskınına karşı tertibat almak amacıyla bazı birliklerini İyidere Vadisi’nden güneye doğru sevketmişti.
İkizdere Vdisi’nden güneye çıkan Rus birlikleri 3.Koban PLaston Tugayı ile irtibat etmişti.Baltacı Deresi’ni geçip Sürmene’ye ilerleyen Ruslar,Çaykara’yı (Kadahor) işgal etmiş ve Ataköy’e (Şinek) çıkmıştı.
Demirkapı’ya (Haldizen) ulaşıp buradan Ballıköy’deki (Anzer) kuvvetleri ile irtibat temin etmeyi amaçlayan Ruslar,Soğanlı Geçiti’ne doğu yanından ulaşmaya çalışıyorlardı.
3.Bölge Kumandanı olan Fevzi (Çakmak) Paşa,Gümüşhane’de olan 3.Ordu Kumandanı Vehip Paşa ile 13 Haziran’da görüşerek Trabzon’u kurtarma amacıyla yapılacak harekat için durumu değerlendirirler.Başkomutanlık taarruzun direkt olarak Trabzon üzerine yapılmasını ve Trabzon önlerine gelerek harekata destel verecek olan Alman denizaıtılarının bölgeye ulaşabilmesi için 28 Haziran’ın beklenmesini istemişti.Fakat III.Ordu Karargahı Trabzon Üzerine emniyetli bir harekat yapabilmek için evvela doğuda Madur ve Polut zirvelerinin düşmandan temizlenmesini gerekli görüyordu.Bölgeden harekete geçecek olan Ruslar Trabzon üzerine yürümekta olan kuvvetlerimizin arkasına düşerek tehlikeli bir durum yaratabilirdi.
21/22 Haziran gecesi bir gece baskını ile başlaması kararlaştırılan taarruzun sınırlı hedefleri vardı.Öncelikle Madur ve Polut zirveleri düşmandan temizlenecek,Rusların Bayburt üzerine yapmayı düşündükleri taarruz önlenecek,daha sonra da Trabzon üzerine taarruz yapılacaktı.Trabzon’un alınmasından sonra bu bölgedeki birlikler Sürmene-Of istikametinden sahile inecek ve Trabzon’dan Of’un doğusuna kadar olan bölge Ruslardan temizlenerek buradaki cephe,Bayburt’un hizasına sürülerek düzgünleştirilecekti. B u taarruz III. Orduya takviye olarak gönderilen 5.Kolordu’nun 9. ve 13. Tümenleri ile yapılacaktı.
Akkoyun Yaylası’nda bulunan Fevzi Çakmak Paşa 21/22 Haziran gecesi başlayacak taarruz için şu emri verdi:
“Üçüncü Mıntıka(bölge) bir kısım kıtaat ile (Soğanlı Geçidi’nin doğusunda bulunan) 2122 rakımlı tepe ile Santa arasındaki düşmana taarruzla şimdilik (2122 rakımlı tepe civarındaki) Turnagöl (Turnalı) Yaylası-Alitinos (Uzuntarla Köyü) batı sırtı-Yurt Tepe-Arpalı Tepe kuzeyi-Yarımca (Yarmice) Tepe-Madurdağı-Polut Dağı-Koloşa (Taşgeçit Köyü) güneyindeki (Çatalkaya) tepe hattını işgal edecektir.
Akkoyun Yaylası’nda bulunan Fevzi Çakmak Paşa 21/22 Haziran gecesi başlayacak taarruz için şu emri verdi:
“Üçüncü Mıntıka(bölge) bir kısım kıtaat ile (Soğanlı Geçidi’nin doğusunda bulunan) 2122 rakımlı tepe ile Santa arasındaki düşmana taarruzla şimdilik (2122 rakımlı tepe civarındaki) Turnagöl (Turnalı) Yaylası-Alitinos (Uzuntarla Köyü) batı sırtı-Yurt Tepe-Arpalı Tepe kuzeyi-Yarımca (Yarmice) Tepe-Madurdağı-Polut Dağı-Koloşa (Taşgeçit Köyü) güneyindeki (Çatalkaya) tepe hattını işgal edecektir.
(Madurdağı'nın uzaktan görünümü)
Taarruz iki zirveye Polut ve Madurdağlarına yönlendirilmişti.İki zirve ele geçirilerek Trabzon (Lazistan) Cephesi’nin Trabzon’u kurtarmak amacıyla yapacağı taarruzun yan emniyeti sağlanaacktı.Sınırlı bir hetefi olan bu taarruzda kumandan olan Fevzi Çakmak Paşa bütün birliklerini cepheye sürmüş ve taarruzun derinliği fazla olmadığı için sadece iki alayı ihtiyatta bekletmeyi yeterli görmüştü.
Taarruz iki zirveye Polut ve Madurdağlarına yönlendirilmişti.İki zirve ele geçirilerek Trabzon (Lazistan) Cephesi’nin Trabzon’u kurtarmak amacıyla yapacağı taarruzun yan emniyeti sağlanaacktı.Sınırlı bir hetefi olan bu taarruzda kumandan olan Fevzi Çakmak Paşa bütün birliklerini cepheye sürmüş ve taarruzun derinliği fazla olmadığı için sadece iki alayı ihtiyatta bekletmeyi yeterli görmüştü.
Taarruza katılacak birlikler 21/22 Haziran gece yarısına kadar hazırlık mevziine girdi ve gece saat 00.30’da taarruz başladı.Ruslar cephedeki Türk hazırlıklarını kendi taarruzlarına karşı Türklerin savunma çalışmaları zannettiği için baskında gafil avlandılar.
……………..
Madur-Polut zirveleri istikametine taarruz eden 9.Tümen’in 26.Alayı da baskınla Rus siperlerine girmiş ve çok sayıda esir almıştı.Kilise Tepe-Yarımca Tepe-Oğlaksuyu Tepe-İsmailağa Yaylası hattını tutan 26.Alay ileri hareketle Cintaşı Tepe-Hamzaağa Yaylası sırtlarını işgal ederek Omal Yaylası kuzeyinde Ayinos Tepe-Aşot/Karınca Tepe hattına taarruz etmişti.Öğle üzeri yapılan taarruzla Taşlı Yaylası-Arapakaya Tepesi-Cameş Tepe hattına ulaşan 26.Alay Ayinos Tepe,Karınca Tepe,Arabakaya Tepelerinin ele geçirilmesi esnasında çatışmalarda çok sayıda şehid vermişti.
……………..
Madur-Polut zirveleri istikametine taarruz eden 9.Tümen’in 26.Alayı da baskınla Rus siperlerine girmiş ve çok sayıda esir almıştı.Kilise Tepe-Yarımca Tepe-Oğlaksuyu Tepe-İsmailağa Yaylası hattını tutan 26.Alay ileri hareketle Cintaşı Tepe-Hamzaağa Yaylası sırtlarını işgal ederek Omal Yaylası kuzeyinde Ayinos Tepe-Aşot/Karınca Tepe hattına taarruz etmişti.Öğle üzeri yapılan taarruzla Taşlı Yaylası-Arapakaya Tepesi-Cameş Tepe hattına ulaşan 26.Alay Ayinos Tepe,Karınca Tepe,Arabakaya Tepelerinin ele geçirilmesi esnasında çatışmalarda çok sayıda şehid vermişti.
İşgal edilmesi istenen Madur ve Polut zirveleri bölgeye hakim nokta olarak stratejik öneme sahipti.Madur’un zirvesi kaylık ve sivri bir tepe olmasına karşılık Polut,güney ve batı yanlaıı dik yamaç ya da uçurumlarla kaplı fakat zirvesi masa şeklinde düz bir tepe idi.Batı yanında Karadere’nin yatağından 1400 metre yükselken dik uçurumlar olan Polut,zirvede kuzeydoğu istikametinde hafif meyille alçalmakta ve Madur zirvesi ile birleşmekte idi.Bu nedenle yapılacak taarruz her iki zirvenin aynı anda ele geçirilmesi şeklinde planlanmıştı.
Birlikler 22 Haziran saat 13.00’de almış oldukları emre göre taarruzu 22 Haziran geceyarısı başlatabilmek için akşam saatlerini hazırlıkla geçirmişlerdi.22/23 Haziran gecesi Yağmurdere istikametinden Çatak’a inen Yağmurdereli Hacı Mecit’in komutasında yerli halktan oluşan 40 kişilik bir gönüllü grubu silah ve cephane ile takviye edilerek Polut Dağı’nın uçurumla dolu batı yanında yalnız yerli halkın bildiği gizli patika yollardan tırmanarak Polut zirvesine ulaşmış ve burada bulunan 2.Plaston Tugayı’na bağlı birliklerin arkasına hiç beklemedikleri bir anda gece baskını yapmışlardı.
Polut zirvesindeki Rus birliklerine beklemedikleri bir noktadan yapılan gece taarruzu Ruslar arasında büyük bir paniğe yol açmış ve çok sayıda Rus askeri uçurumlara düşerek parçalanmıştı.Ruslar panik içinde sağa sola kaçışırken tarruza geçen birliklerimiz de Polut ve Madurdağlarında önceden belirlenen mevkileri ele geçirmişti.23 Haziran sabahı erken saatlerde Madur zirvesinin zaptedilmesi üzerine Polut’tta bulunan Ruslar burada hiçbir ciddi direnme görtermeden geri çekildiler.23 Haziran’da 9.Tümen Madur,33.Tümen de Polut Dağı’nın kuzey sırtlarını işgal etmişti.
24 Haziran’da bölgede sis olmasına rağmen ileri harekata devam edildi.Madur’un kuzey eteklerine yayılan 9.Tümen Çoşk Yaylası’na girmiş ve Uykudağı’nda mevzilenen Ruslarla çatışmaya başlamıştı.
İleri harekat 25 Haziran’da da devam etti.Çaykara’nın güneyinde Hatıpazar’dan Uğurlu’ya (Çifaruksa) çekilen Rusların artçıları taarruzla sıkıştırılmış,Sultanmurat Hanları’ndan 11.Süvari alayımız tarafından Kacalak Dağı’na kadar kovalanan Ruslar,Madur’un kuzeyinde de Ağaçbaşı Yaylası’na kadar geri atılmıştı.Bölgede sis devam etmesine rağmen bir koldan Çoşk Yaylası,Çelikdüzü,Mincana Boğazı ve Uykudağı istikametinde ilerleyen birliklerimiz diğer koldan Madur Eteği’nden hareketle Kurt Yaylası,Lişit Yaylası,Sulak Başı’ndan Soğan Tepe ve Mecevit Sırtı bölgelerinden Rusları Seslikaya Hanları’na oradan da Ağaçbaşı Yyalasına sürmüştü.
Rus Genel Karargahı Kafkas Ordusu’na tarruzla Vkfikebir-Kelkit-Erzincan hattını işgal etme emrini 31 Mayıs’ta vermişti.Bunun için hazırlıkları sürerken Türklerin Bayburt’tan Sürmene-Of istikametine taarruzu ve 22 ve 23 Haziran’da verdikleri zaiyat Rusları şaşırtmıştı.224 Haziran’da Kafkasya Genel Valisi Grandük Nikolay,General Yudenich’e göndermiş olduğu telgrafta,sol cenahta tarruz yerine ricat yapıldığını ve Plastonların kareketinden mennun olmadığını belirtiyordu.25 Haziran’da Türklerin Madur bölgesinden 9.Tümen’i geri çektiğini öğrenen Grandük Nikolay,cephenin bu bölümünde daha önce planlanan taarruzdan vaz geçmeden,dağların üzerindeki Türk kuvvetlerine taarruz edilmesini ve yaterli kuvvetle yapılacak bu taarruzla Bayburt’a saldıracak olan 2.Türkistan Kolordusu’na yardım edilmesini istiyordu.
Birkaç gün devam eden Türk taarruzu Ruslara önemli darbe vurmuştu.Bu nedenle Hart Cephesi2nde Rusların karşı taarruzları bir netice vermiyordu.29 Haziran’da Rusların 2.Plaston Tugayı ihtiyat ve takviyelerle birlikte Madur ve Polut Dağlarından bölgeye gelen 60.Alay,Harman Yaylası’nın kuzeyinde Harman Kukulitaşlar* ile batıda Gabanbaşı hattında 2.Plaston Tugayı’nın taarruzunu topçu ateşi desteğinde,süngü ve bomba hücumları ile 36 saat süren çatışmalardan sonra geri püskürtülmüş,bu çatışmada 7 subay,150 er şehit vermesine rağmen 2.Plaston Tugayı’nı kesin bir hezimete uğratmıştı.
60.Alay’ın bu zaferi ve şehitler 1992 yılından itibaren her yıl 29 Haziran’da Harman Yaylası’nda şehitler için dikilen abidenin yanında törenlerle anılmaktadır.
60.Alay’ın bu zaferi ve şehitler 1992 yılından itibaren her yıl 29 Haziran’da Harman Yaylası’nda şehitler için dikilen abidenin yanında törenlerle anılmaktadır.
*(Harman Yaylası’nın kuzey yanındaki tepe zirvesindeki kayalardan ötürü halk tarafından Kukulitaşlar olarak adlandırılmakta idi. Haritalarda Harmankukulkaya olarak işaretlenen tepe Fevzi Çakmak’ın kitabında Harman Kokulu tepe olarak geçmektedir.Tepenin etekjlerindeki şehit mezarlarının yanı sıra tepede toplu olarak yatan şehitlerin başındaki Topçu Çavuşu Bayram Çavuş’tan (Çanaklale) dolayı günümüzde bölge halkı tepeye Bayram Tepe adını vermişler.
